Likwidacja getta w Wierzbniku. Zagłada, opór i dramat tysięcy ludzi

27 października 1942 roku w Wierzbniku (dzisiejszych Starachowicach) rozegrała się tragedia, która na zawsze zapisała się w historii miasta. Niemcy brutalnie zlikwidowali getto, dokonując selekcji ludności żydowskiej na Rynku. Ponad 4000 osób trafiło do obozu zagłady w Treblince, a kolejnych 1600 wysłano do obozów pracy przy starachowickiej fabryce amunicji. Jak wyglądał przebieg likwidacji getta? Jakie dramaty rozgrywały się wśród rodzin zmuszonych do rozdzielenia? Oto historia jednego z najtragiczniejszych wydarzeń w dziejach regionu.

• Jak Niemcy zlikwidowali getto w Wierzbniku i jakie były tego konsekwencje
• Dramat rodzin i niemożliwe wybory jakie musieli podjąć Żydzi
• Obozy pracy w Starachowicach i ich wpływ na przetrwanie więźniów

Jak Niemcy zlikwidowali getto w Wierzbniku i jakie były tego konsekwencje

27 października 1942 roku był dniem, który na zawsze zapisał się w tragicznej historii Wierzbnika. Niemcy, realizując plan systematycznej eksterminacji ludności żydowskiej, przystąpili do brutalnej likwidacji getta. Akcja rozpoczęła się o świcie, gdy niemieckie siły policyjne, wspierane przez żandarmerię oraz ukraińskich strażników, otoczyły teren dzielnicy żydowskiej. Getto, które przez dwa lata było miejscem przymusowego osiedlenia dla Żydów z Wierzbnika i okolicznych miejscowości, stało się nagle pułapką bez wyjścia.

Uzbrojeni funkcjonariusze przeszukiwali domy, wywlekając mieszkańców na ulice i zmuszając ich do marszu w kierunku rynku. Strzały rozbrzmiewały po całym mieście Niemcy nie mieli litości dla starszych, chorych i dzieci, którzy nie byli w stanie nadążyć. Na placu rozpoczęła się selekcja: młodzi i zdolni do pracy mieli trafić do obozów pracy, natomiast większość około 4 tysięcy osób została skazana na wywózkę do obozu zagłady w Treblince.

Wszystko odbywało się w przerażającym chaosie niemieckie krzyki mieszały się z płaczem dzieci i błaganiami o litość. Rodziny były rozdzielane siłą, niektórzy próbowali ukryć się w ruinach i piwnicach, lecz szanse na przetrwanie były minimalne. Uformowany konwój ludzi, otoczony przez strażników, został pognany na bocznicę kolejową, gdzie czekały już bydlęce wagony. Ludzi wpychano do nich w pośpiechu, nie zważając na ich krzyki ani ciasnotę. Transport ruszył w stronę Treblinki, a większość z tych, którzy znaleźli się w środku, nie przeżyła nawet doby.

Likwidacja getta w Wierzbniku była częścią niemieckiego planu Endlösung” ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej. Dla mieszkańców miasta była to nie tylko tragedia tysięcy sąsiadów i przyjaciół, ale także moment, który na zawsze zmienił lokalną społeczność. Przed wojną Żydzi stanowili istotną część Wierzbnika, rozwijając handel, rzemiosło i kulturę. Po październiku 1942 roku ta wielowiekowa obecność została nagle i brutalnie przerwana. Miejsca, które przez lata tętniły życiem synagogi, sklepy, warsztaty opustoszały.

Dramat rodzin i niemożliwe wybory jakie musieli podjąć Żydzi

Tragedia, jaka rozegrała się w Wierzbnickim getcie 27 października 1942 roku, nie była tylko brutalnym aktem likwidacji, lecz przede wszystkim dramatem rodzin, które musiały podejmować decyzje, na jakie nie ma dobrych odpowiedzi. Niemcy, kierując się bezwzględną logiką selekcji, zmuszali Żydów do wyborów, które przekraczały ludzką wytrzymałość psychiczną wybierać między życiem a śmiercią, między rozstaniem a lojalnością wobec najbliższych.

Chaos i przemoc, które ogarnęły getto, sprawiły, że w krótkim czasie wiele rodzin zostało rozdzielonych. Matki i ojcowie musieli decydować, czy próbować ratować się ucieczką, czy pozostać z dziećmi. Wielu młodych ludzi miało szansę przeżyć, jeśli podawali się za zdolnych do pracy, ale oznaczało to pozostawienie rodziców, dziadków i młodszego rodzeństwa, którzy z góry skazani byli na śmierć. Czasem to rodzice podejmowali decyzję za dzieci wypychali je w stronę grupy przeznaczonej do pracy, samemu pozostając w tłumie skazanych na transport do Treblinki.

Niektórzy, sparaliżowani strachem, odmawiali opuszczenia bliskich, choć wiedzieli, że oznacza to pewną śmierć. Inni, kierując się instynktem przetrwania, pozwalali się odepchnąć od swoich rodzin, wierząc, że ocaleją, a może kiedyś uda im się odnaleźć najbliższych. Niemal wszyscy, którzy przeżyli selekcję, do końca życia zmagali się z druzgocącym poczuciem winy czy mogli zrobić więcej, czy powinni byli zostać?

Dla starszych ludzi, którzy nie mieli siły, by dołączyć do pochodu na rynek, wybór był jeszcze trudniejszy. Wielu nie chciało opuszczać domów, świadomie skazując się na śmierć, by nie być ciężarem dla bliskich. Część dzieci próbowała ratować dziadków, podtrzymując ich, pomagając iść często jednak kończyło się to dla nich samych tragicznie. Niemcy nie okazywali litości, a najmniejsze oznaki słabości oznaczały wyrok śmierci.

Obozy pracy w Starachowicach i ich wpływ na przetrwanie więźniów

Po likwidacji getta w Wierzbniku 27 października 1942 roku część Żydów, zamiast trafić bezpośrednio do Treblinki, została skierowana do obozów pracy w Starachowicach. To właśnie te obozy, choć pełne brutalności i wyzysku, dawały więźniom szansę na przetrwanie. Paradoksalnie, to niemiecka machina wojenna, potrzebująca rąk do pracy w zakładach przemysłowych, sprawiła, że wielu Żydów uniknęło natychmiastowej śmierci w komorach gazowych.

Obozy w Starachowicach nie były bezpośrednio zarządzane przez SS, jak to miało miejsce w Auschwitz czy Treblince, lecz przez prywatną firmę, będącą częścią niemieckiego koncernu przemysłowego. Warunki życia były tam skrajnie ciężkie głód, choroby i przemoc były codziennością. Niemcy i strażnicy ukraińscy traktowali więźniów jak tanią siłę roboczą, zmuszając ich do niewolniczej pracy przy produkcji amunicji i w zakładach przemysłowych.

Mimo nieludzkich warunków, obozy pracy różniły się od obozów zagłady tym, że ich celem nie była natychmiastowa eksterminacja, lecz wyzysk siły roboczej. Więźniowie mieli szansę przeżyć, jeśli byli zdolni do pracy. Starali się za wszelką cenę ukrywać oznaki chorób czy osłabienia, ponieważ każda oznaka niedyspozycji mogła oznaczać śmierć. Wielu młodych ludzi udawało starszych, a słabszym pomagali silniejsi, wiedząc, że wspólna walka o przetrwanie daje im większe szanse.

Obozy w Starachowicach istniały aż do lipca 1944 roku, kiedy to Niemcy zaczęli likwidować swoje placówki na wschodzie i ewakuować więźniów do Auschwitz. Paradoksalnie, ci, którzy trafili do Starachowic, mieli większą szansę przeżyć wojnę niż ci, którzy zostali wysłani do Treblinki w 1942 roku. W obozach tych przetrwało stosunkowo wielu więźniów, a ich wspomnienia stanowią dziś cenne świadectwo tamtych tragicznych wydarzeń.

Przeczytaj o historii Starachowic: Historia Starachowic. Skąd wzięła się nazwa i kiedy miasto otrzymało prawa miejskie?