Historia Starachowic. Skąd wzięła się nazwa i kiedy miasto otrzymało prawa miejskie?

Starachowice mają znacznie dłuższą historię, niż mogłoby się wydawać. Choć dziś znane są głównie z przemysłowego dziedzictwa, ich początki sięgają czasów, gdy nosiły zupełnie inną nazwę. Kiedy więc otrzymały prawa miejskie i ile lat liczy to miasto? Jakie były jego losy pod zaborami i skąd właściwie wzięła się nazwa Starachowice? Oto kilka ciekawostek, które pozwolą spojrzeć na to miejsce z zupełnie innej perspektywy.

• Kiedy Starachowice otrzymały prawa miejskie i ile mają lat?
• Skąd wzięła się nazwa Starachowice?
• Starachowice pod zaborami. Jakie były ich losy?
• Ciekawostki z historii Starachowic, o których mało kto wie

Kiedy Starachowice otrzymały prawa miejskie i ile mają lat?

Starachowice to miasto z fascynującą historią, w której przemysł, górnictwo i hutnictwo odegrały kluczową rolę. Choć oficjalnie prawa miejskie uzyskało w 1939 roku , jego dzieje sięgają znacznie dalej, a korzenie przemysłowe tego miejsca można odnaleźć już w czasach średniowiecza.

Pierwsze osady na tych terenach pojawiły się jeszcze w okresie wczesnopiastowskim, ale prawdziwy rozwój rozpoczął się w XVI wieku, gdy zaczęły powstawać pierwsze kuźnice żelaza. Okoliczne złoża rudy żelaza oraz ogromne lasy pełne drewna (idealnego do wytwarzania węgla drzewnego potrzebnego w hutnictwie) sprawiły, że teren dzisiejszych Starachowic stał się jednym z kluczowych ośrodków metalurgicznych. Najstarsze znane dokumenty wspominają o kuźnicy Starachowice” już w 1789 roku.

Przez wieki tereny te rozwijały się w cieniu większych miast, jednak kluczową rolę w historii Starachowic odegrał Wierzbnik miasto, które uzyskało prawa miejskie już w 1624 roku z nadania króla Zygmunta III Wazy. Wierzbnik był początkowo osobnym organizmem miejskim, a później został wchłonięty w strukturę dzisiejszych Starachowic.

Największy przełom nastąpił w XIX wieku, gdy na fali rozwoju przemysłu hutniczego powstała nowoczesna huta wchodząca w skład Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. To wtedy zbudowano tzw. Wielki Piec , który do dziś można podziwiać jako jedną z najlepiej zachowanych XIX-wiecznych konstrukcji tego typu w Polsce. Starachowice stały się jednym z najważniejszych ośrodków przemysłowych w Królestwie Polskim.

Prawdziwy rozkwit miasta miał miejsce w XX wieku , gdy Starachowice stały się miejscem strategicznym dla polskiego przemysłu zbrojeniowego. W okresie międzywojennym działały tu Zakłady Starachowickie , produkujące broń i amunicję dla Wojska Polskiego. To właśnie intensywny rozwój przemysłowy sprawił, że 1 kwietnia 1939 roku Starachowice otrzymały oficjalnie prawa miejskie. Co ciekawe, uzyskanie statusu miasta miało miejsce zaledwie kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej , co szybko postawiło nowe miasto w centrum dramatycznych wydarzeń.

Skąd wzięła się nazwa Starachowice?

Nazwa Starachowice ma swoje korzenie w XVIII-wiecznej historii przemysłu żelaznego, który od wieków dominował na tych terenach. Wywodzi się ona od kuźnicy Starachowice” , istniejącej tu już w 1789 roku. A skąd ta nazwa? Najprawdopodobniej od nazwiska lub przezwiska jej właściciela Starachowskiego , choć niektóre źródła sugerują, że może mieć związek ze słowem stary” w kontekście istniejącej tu wcześniej kuźni lub osady.

Starachowice pod zaborami. Jakie były ich losy?

Starachowice, choć jako miasto formalnie powstały dopiero w 1939 roku , to ich historia pod zaborami jest ściśle związana z losami Wierzbika.

Po III rozbiorze Polski w 1795 roku te tereny znalazły się pod zaborem austriackim, jednak już w 1807 roku weszły w skład utworzonego przez Napoleona Księstwa Warszawskiego. Wówczas znaczenie lokalnego hutnictwa zaczęło rosnąć, bo rząd Księstwa, potrzebując broni, inwestował w rozwój przemysłu zbrojeniowego. Produkowano tu lufy do karabinów i inne metalowe elementy wykorzystywane przez wojsko.

Po upadku Napoleona w 1815 roku obszar ten został wcielony do Królestwa Polskiego , będącego formalnie autonomicznym państwem, ale pod ścisłą kontrolą Rosji. Władze carskie dostrzegły potencjał Starachowic i postanowiły rozwinąć przemysł hutniczy. W ramach Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w latach 20. i 30. XIX wieku powstały tu nowoczesne zakłady metalurgiczne, w tym huta wielkopiecowa i zakłady zbrojeniowe produkujące uzbrojenie dla armii rosyjskiej. To właśnie wtedy rozpoczęła się budowa Wielkiego Pieca , który do dziś można zobaczyć jako pomnik industrialnej przeszłości miasta.

Wielkim ciosem dla okolicznych mieszkańców było powstanie styczniowe 1863 roku , w którym udział wzięło wielu robotników z miejscowych zakładów. Po upadku powstania rosyjskie represje były surowe konfiskowano majątki, aresztowano działaczy niepodległościowych, a Królestwo Polskie całkowicie utraciło swoją autonomię. Mimo to przemysł w Starachowicach przetrwał, bo Rosjanie wciąż potrzebowali hut i zakładów zbrojeniowych.

Pod koniec XIX wieku, wraz z rozwojem kolei i wzrostem zapotrzebowania na stal, Starachowice zaczęły się rozrastać. Powstały nowe osiedla robotnicze , a wokół huty zaczęła rozwijać się infrastruktura. Choć miasto formalnie jeszcze nie istniało, już wtedy Starachowice były znaczącym punktem przemysłowym na mapie Imperium Rosyjskiego.

Dopiero I wojna światowa przyniosła kres rosyjskiej dominacji. W 1915 roku, po wycofaniu się wojsk rosyjskich, Starachowice i Wierzbnik znalazły się pod kontrolą Niemiec i Austro-Węgier. Okupanci częściowo demontowali zakłady, wywożąc maszyny w głąb swojego terytorium. Gdy w 1918 roku Polska odzyskała niepodległość , zakłady starachowickie stały się jednym z kluczowych punktów odbudowy gospodarki II Rzeczypospolitej.

Ciekawostki z historii Starachowic, o których mało kto wie

Starachowice to miasto z niezwykle bogatą historią, w której przemysł, wojna i legendy przeplatają się w fascynujący sposób. Oto kilka ciekawostek, które sprawią, że spojrzycie na to miejsce zupełnie inaczej!

1. Miasto, które oficjalnie nie istniało” przez wieki

Choć Starachowice otrzymały prawa miejskie dopiero w 1939 roku , to ich historia sięga co najmniej XVI wieku. Przez długi czas były jedynie osadą przemysłową, a na mapach widniała nazwa Wierzbnik pobliskiego miasteczka, które miało prawa miejskie już od 1624 roku. Dopiero w XX wieku przemysłowe Starachowice wchłonęły historyczny Wierzbnik i nadały mu swoją nazwę.

2. Starachowice w czasach Napoleona

Podczas wojen napoleońskich (18071815) okoliczne kuźnice dostarczały broń dla armii Księstwa Warszawskiego. Kiedy Napoleon walczył z Rosją, w Starachowicach produkowano lufy do karabinów, które miały pomóc w pokonaniu carskiej armii. Po klęsce Napoleona Rosjanie przejęli zakłady i zaczęli w nich produkować uzbrojenie na własne potrzeby.

3. Tajna fabryka broni w XIX wieku

W okresie powstania styczniowego (18631864) w okolicznych zakładach hutniczych potajemnie produkowano broń dla powstańców walczących z Rosjanami. Po upadku powstania wielu pracowników huty zostało zesłanych na Sybir, a władze carskie przejęły kontrolę nad przemysłem.

4. Wielki Piec, który przetrwał rewolucje i wojny

W Starachowicach do dziś można zobaczyć Wielki Piec hutniczy z XIX wieku , który jest jednym z najlepiej zachowanych tego typu obiektów w Polsce. Pracował on nieprzerwanie przez dekady, wytapiając żelazo, aż do momentu zamknięcia zakładów. Dziś to jeden z najważniejszych zabytków przemysłowych w kraju.

5. Hitler chciał tu produkować czołgi

Podczas II wojny światowej hitlerowcy przejęli Zakłady Starachowickie i rozpoczęli w nich produkcję części do niemieckich czołgów. Starachowice były strategicznym punktem na mapie okupanta, dlatego w pobliżu powstały obozy pracy i getto żydowskie. Niemcy brutalnie wykorzystywali robotników do przymusowej pracy w fabryce.

6. Ciężarówki STAR polska legenda na kołach

Po wojnie Starachowice stały się kolebką polskiej motoryzacji. W Fabryce Samochodów Ciężarowych Star” produkowano słynne ciężarówki, które jeździły po całej Europie i krajach Bliskiego Wschodu. Najsłynniejszy model STAR 266 był używany przez Wojsko Polskie i zdobył uznanie na całym świecie.

7. Podziemne tajemnice Starachowic

Według miejskich legend pod Starachowicami znajdują się rozległe tunele i schrony z czasów II wojny światowej. Niektóre z nich miały być wykorzystywane przez Niemców jako tajne magazyny broni, inne z kolei miały służyć jako ewakuacyjne przejścia dla dowódców zakładów zbrojeniowych. Do dziś nie wszystkie zostały dokładnie zbadane.

8. Miasto budowane wokół fabryki

W czasach PRL-u Starachowice były typowym miastem przemysłowym większość nowych osiedli mieszkaniowych powstawała w bezpośrednim sąsiedztwie zakładów. Ludzie pracowali, mieszkali i spędzali czas wolny w jednym miejscu. To sprawiało, że miasto żyło rytmem fabryki gdy dzwony sygnalizowały początek i koniec zmiany, całe ulice nagle pustoszały lub zapełniały się tłumem robotników.

9. Starachowice w kosmosie?

Niewielu wie, że Starachowice miały swój mały wkład w historię badań kosmicznych. W 1969 roku fabryka STAR wyprodukowała specjalne ciężarówki wykorzystywane przez polskich naukowców badających magnetyzm Ziemi te same technologie później inspirowały projekty wykorzystywane w badaniach kosmicznych.